Γκόρκι, Μαξίμ

(Maksim Gorky, Νίζνι Νόβγκοροντ 1868 – Μόσχα 1936). Φιλολογικό ψευδώνυμο του Ρώσου συγγραφέα Αλεξέι Μαξίμοβιτς Πέσκοφ. Ήταν γόνος οικογένειας βιοτεχνών. Έχασε μικρός τους γονείς του και έζησε τα παιδικά του χρόνια στο σπίτι των γονιών της μητέρας του. Σε ένα από τα καλύτερα βιβλία του, τα Παιδικά χρόνια (1913), περιέγραψε αριστουργηματικά την ανελέητη φτώχεια και τον φρικτό εγωισμό του περιβάλλοντός του, όπου μόνη αχτίδα ελπίδας ήταν η ανθρώπινη ζεστασιά και η καλοσύνη της γιαγιάς του. Στο βιβλίο αυτό ο Γ. απέδωσε ρεαλιστικά τη θλιβερή ζωή της ρωσικής επαρχίας εκείνης της εποχής. Ο ίδιος αναφέρει ότι προσπάθησε να ξυπνήσει «την ακατανίκητη ελπίδα για την αναγέννησή μας σε μια φωτεινή και ανθρώπινη ζωή». Σε ηλικία μόλις 11 ετών άρχισε να διατρέχει την αχανή Ρωσία, τον περισσότερο καιρό με τα πόδια, ασκώντας διάφορα επαγγέλματα. Από την εποχή εκείνη ακόμα, άρχισε να εκδηλώνει τη βαθύτατη αγάπη του για τη λογοτεχνία και τη μόρφωση. Το 1892 δημοσίευσε σε μία εφημερίδα της Τιφλίδας το πρώτο διήγημά του Μακάρ Τσούντρα, που το υπέγραψε με το ψευδώνυμο Γκόρκι (Πικρός), με το οποίο αργότερα θα γινόταν διάσημος. Η επιτυχία του Γ. ήταν πλέον εξασφαλισμένη. Από το 1895 τα λογοτεχνικά περιοδικά άρχισαν να ζητούν τη συνεργασία του, ενώ η μεγάλη επιθεώρηση Ρούσκογιε μπογκάστβο δημοσίευσε άλλο ένα περίφημο διήγημα του, το Τσελκάς.Η μεγάλη επιτυχία του Γ. τόσο στη Ρωσία όσο και σε όλοκληρο τον κόσμο, οφειλόταν όχι μόνο στην αλήθεια που αποκάλυπτε για πρώτη φορά, την αλήθεια των ξυπόλητων και των απόκληρων της ζωής, αλλά και στο γεγονός ότι ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν ένα κομμάτι αυτού του άγνωστου κόσμου που περιέγραφε με τόση αγάπη και διεισδυτική δύναμη. Ο Γ. ήρθε γρήγορα σε επαφή με επαναστατικούς κύκλους, έγινε και ο ίδιος μαρξιστής και συνεργάστηκε με σοσιαλδημοκρατικές εφημερίδες. Ορισμένα από τα γραπτά του εκείνη την εποχή, είδη πεζών ποιημάτων όπως Το τραγούδι του γερακιού (1895) και Το τραγούδι τον πουλιού της καταιγίδας (1901), ήταν ρομαντικοί προάγγελοι της επανάστασης. Στα μυθιστορήματά του Θωμάς Κορντέγιεφ (1899) και Οι τρεις (1902) χαράζει ζωντανές εικόνες της επαρχιακής και της αστικής ζωής της Ρωσίας. Εκείνη την περίοδο επιβλήθηκε και ως θεατρικός συγγραφέας με τους Μικροαστούς (1901) και το Ξενοδοχείο των φτωχών (1902), το αριστούργημα του θεάτρου του Γ., ο οποίος στα κατοπινά δράματά του (Οι παραθεριστές, Παιδιά του ήλιου, Οι βάρβαροι κλπ.), δεν πέτυχε την ίδια καθαρή και σωστή ισορροπία ρεαλισμού και ρομαντισμού. Μετά το 1905, το έτος που εκδηλώθηκε και απέτυχε η πρώτη επανάσταση, γράφτηκε το μυθιστόρημα Η μάνα (1907) που σημείωσε τεράστια επιτυχία. Δύο δεκαετίες αργότερα, με υπερβολική αυστηρότητα, ο Γ. χαρακτήριζε το έργο ως «αληθινά κακό βιβλίο... γραμμένο με προπαγανδιστικές προθέσεις». Η μάνα,αν και δεν είναι από τα καλύτερα έργα του Γ., κλείνει μέσα του αναμφισβήτητη δύναμη επαναστατικής δράσης: η Νιλόβνα, η μάνα, είναι ένα άσημο πρόσωπο, που μέσα στους πολιτικούς αγώνες αποκτά νέα συνείδηση και έχει τη συγκινητική απλότητα των προσώπων της ποιοτικής λαϊκής λογοτεχνίας. Το 1926 ο σκηνοθέτης Πουντόβκιν γύρισε μία ταινία βασισμένη στο μυθιστόρημα αυτό, η οποία θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα του ρωσικού κινηματογράφου. Το 1932 ο Μπρεχτ διασκεύασε τη Μάνα για το θέατρο. Από τα άλλα έργα του Γ. της περιόδου αυτής το παλαιότερο είναι Τα παιδικά χρόνια και Η εφηβεία (1914), τα οποία ακολούθησε, για να κλείσει την αυτοβιογραφική τριλογία, το έργο Τα πανεπιστήμιά μου (1923). Μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, την οποία αρχικά δέχτηκε με επιφύλαξη και ανησυχία, ο Γ., που ζούσε τον περισσότερο καιρό στο εξωτερικό και γύρισε οριστικά στην πατρίδα του το 1931, έγραψε εκτός από άλλα μικρότερης επιτυχίας έργα, τους Αρταμάνοφ (1925), ιστορία τριών γενεών μιας ρωσικής αστικής οικογένειας. Ακολούθησε Η ζωή του Κλιμ Σάμγκιν (1925-36), τεράστια τοιχογραφία, γεμάτη πρόσωπα και επεισόδια, που φιλοδοξούσε να δώσει το δυναμικό πανόραμα της ρωσικής πνευματικής και κοινωνικής ζωής στην αρχή του 20ού αι. Πρέπει επίσης να αναφέρουμε τις σελίδες ημερολογίου και τις αναμνήσεις του από τον Τολστόι, τον Λένιν κ.ά., που είναι από τις ωραιότερες του Γ. Στην τελευταία περίοδο της ζωής του ο Γ. αφιερώθηκε στην καθοδήγηση και στην ενθάρρυνση της νέας γενιάς των Ρώσων συγγραφέων, στους οποίους προσέφερε όχι μόνο τα διδάγματα της δικής του πείρας, αλλά και μία θεωρία στη δημιουργία της οποίας συνέβαλε: τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Το έργο του μένει σαν μία ζωντανή γέφυρα που συνδέει την παλαιά Ρωσία των τσάρων με τη Σοβιετική Ένωση που ύμνησε. Προσωπογραφία του Μαξίμ Γκόρκι, φιλοτεχνημένη από τον Βαλεντίν Αλεξάντροβιτς Σερόφ (Πινακοθήκη Τρετιακόφ, Μόσχα). Στην τελευταία περίοδο της ζωής του, ο Μαξίμ Γκόρκι αφιέρωσε όλη του τη δραστηριότητα στην καθοδήγηση και στην ενθάρρυνση της νέας γενιάς των Ρώσων συγγραφέων.